مقدمه
منظومه شمسی از انفجار یک ابرنواختر و فروریزش یک ابر مولکولی چرخان پدید آمد و هویت آن در دوران رنسانس (نوزایی) و با مشاهدات افرادی از جمله گالیلئو گالیله دوباره مطرح و شواهد انکارناپذیر آن بر پایه محاسبات او ارائهشد. این سامانه در بازوی شکارچی، کهکشان راه شیری واقعشده و ۲۶٬۰۰۰ سال نوری از مرکز کهکشانی فاصله، و در کناره کهکشان قرار دارد.
مادهای رقیق و فشرده بهنام محیط میانسیارهای در فاصله میان سیارات و اجسام دیگر وجود دارد. اجزای سازنده محیط میانسیارهای را هیدروژن خنثی و غیر یونیزهشده، گاز پلاسما، پرتوهای کیهانی و ذرات گرد و غبار تشکیل میدهند. در واقع این پنداشت که فضا یک خلأ کامل است، نادرست است و مواد محیط میانسیارهای در فضا وجود دارد. سدنا ۹۰۳۷۷ دورترین جسم کشفشده در منظومه شمسیاست که اوج آن ۱۰۰۰ واحد نجومی است و تناوب مداری آن ۱۰٬۵۰۰ سال به طول میانجامد. ابری کرویشکل و بزرگ به نام ابر اورت
منظومه شمسی را دربرگرفته که دامنه آن از ۲٬۰۰۰ تا ۵٬۰۰۰ واحد نجومی دورتر
از خورشید آغاز میشود و به گستردگی ۵۰٬۰۰۰ تا ۱۰۰٬۰۰۰ واحد نجومی دورتر
از خورشید ادامه مییابد. گسترش مرزهای منظومه شمسی تا جاییاست که دیگر
تحت تأثیر خورشید (نفوذ نور خورشید، گرانش خورشیدی، میدان مغناطیسی خورشید و بادهای خورشیدی) نیست. هلیوپاز مرز میان محیط میانسیارهای و فضای میانستارهای
است. هلیوپاز به عنوان مرز بیرونی منظومه شمسی در نظر گرفته شده و برآورد
میشود که میان ۱۱۰ تا ۱۷۰ واحد نجومی از خورشید دورتر است.
تحقیق زمینه ای
منظومه شمسی یا سامانه خورشیدی (Solar System) سامانهای دربرگیرنده یک ستاره به نام خورشید و شماری اجرام آسمانی دیگر است که در مدارهایی مستقیم یا غیر مستقیم پیرامون آن میگردند. خورشید بیش از ۹۹٫۸ درصد جرم منظومه شمسی را تشکیل میدهد و سرچشمه انرژی بسیار از جمله گرما و نور است. این ستاره یک ستاره نوع جی رشته اصلی و عضوی از توده ستارگان نخستین است. مانایی منظومه شمسی به مانایی خورشید وابستهاست.
منظومه شمسی دارای هشت سیاره (عطارد، زهره، زمین، مریخ، مشتری، زحل، اورانوس و نپتون) و پنج سیاره کوتوله تاکنون شناختهشده (سرس، پلوتون، هائومیا، ماکیماکی و اریس) است. چهار سیاره نخست، سیارات درونی یا زمینسان هستند و بیشتر از سنگ ساخته شدهاند و از چهار سیاره دیگر مشتری و زحل سیارات بیرونی یا غولهای گازی هستند و بیشتر از گازهای هیدروژن و هلیوم ساخته شدهاند و اورانوس و نپتون غولهای یخی هستند. علاوه بر این اجرام، منظومه شمسی دربرگیرنده اجرام دیگری از جمله ماهها، سیارکها، شهابوارها، ، کمربند کویپر و دیسک پراکنده (سامانه خورشیدی) است.
نظریه برخورد نزدیک
در اوایل قرن بیستم میلادی دو اخترشناس امریکایی نظریه برخورد نزدیک را
ارائه دادند که بنا به عقیده آنها ، ذراتی از ماده خورشید ، در اثر برخورد
نزدیک یک ستاره دیگر بیرون ریخته است. بعدا این ذرات به همدیگر پیوسته و
اجرام بزرگی را تشکیل میدهند که از این اجرام بزرگ ، سیارهها بوجود
آمدهاند.
فرضیه کانت – لاپلاس
نظریه مهم دیگر در سال 1755 میلادی (1134 شمسی) بوسیله فیلسوف آلمانی ،
امانوئل کانت ، مطرح شد. نظر کانت به عقیده قابل قبول امروزی شبیه است. بر
طبق آن ، منظومه شمسی از یک ابر گاز و غبار در حال چرخش ، شکل گرفته است.
نظر کانت بوسیله ریاضیدان فرانسوی به نام پیر دو لاپلاس بسط داده شد.
فرضیه کانت - لاپلاس ، یک ابر بسیار بزرگ از گازهای داغ را ترسیم میکند
که به دور محور خود میچرخد. کانت و لاپلاس، این ابر بزرگ را سحابی
نامیدهاند.
سرد شدن گاز سحابی ، باعث انقباض آن میشود. در این ضمن ، با انقباض جرم
اصلی ، حلقههایی از گاز در اطراف آن باقی میمانند. این جرم اصلی همان
خورشید است. حلقهها در اثر نیروی گریز از مرکز (نیرویی است که اجسام در
حال چرخش را به طرف بیرون از مرکز چرخش میراند.) از مرکز دور میشوند.
بنابراین فرضیه، حلقههای جدا از هم ، منقبض شده و سیارهها را بوجود
آوردهاند. دانشمندان در درستی این نظر تردید دارند، چرا که گازهای داغ
گرایشی به انقباض ندارند، بلکه در فضا گسترش مییابند.
نظریه جدید ابرغبار
فیزیکدان آلمانی کارل فون وایتسزیکر بنیاد اصلی تئوری جدید ابر غبار را
پیشنهاد کرد. بعد از آن اخترشناس امریکایی به نام جرارد کویپر نظر
وایتسزیکر را بهصورت تئوری جدید منشا منظومه شمسی تکمیل کرد. سیارات
منظومه شمسی، از همان گاز و غباری شکل گرفتهاند که خورشید از آن پدید آمده
است.
ابر بزرگ با گردش خود در فضا به بخشهای کوچکتری تقسیم شده است. ذرات
موجود در این بخشها ، همدیگر را جذب کردهاند و سرانجام سیارهها را بوجود
آوردهاند. بیشتر مواد ابر اصلی در اثر تابش خورشید از آن دور شدهاند، ولی
پیش از آنکه خورشید ، حالت ستاره به خود گیرد، اندازه سیارهها به حدی
رسیده بود که میتوانستند در مداری به دور آن باقی بمانند یا گردش کنند.
